باملینا _ خدمات توریستی: برج کاشانه در جنوب شرقی مسجد جامع بسطام یکی از محله های شاهرود قرار دارد. معماری چند وجهی برج به همراه گچبری های زیبا و کتیبه های عربی بر روی دیوارهای بنا، آن را به جاذبه ای دیدنی تبدیل کرده است.ارتفاع این برج ۲۰ متر است و در بالای برج کتیبه ای به نام خط کوفی که نام الجایتو در آن نوشته شده است. تحقیقات بسیاری نشان می دهد که این بنا آتشکده شهر بسطام بوده است که در دوران پس از اسلام برای مراقبت از شهر استفاده می شده است.
آشنایی با برج بسطام کاشانا
بسطام منار یا برج بسطام کاشانه در سال ۵۱۴ هجری قمری توسط رضی الدین محمد عیسی (هشتمین جانشین و جانشین بایزید) در سمنان ساخته شد. پله های مناره مارپیچ است و نور داخل آن از روزنه هایی که در بدنه مناره تعبیه شده تامین می شود.
این بنا که یکی از آثار زیبای به جا مانده از دوران سلجوقی است در عمر ۹۰۰ ساله خود شاهد اتفاقات تلخ و شیرین بسیاری بوده و معماری زیبا و دل انگیز خود را در این دوران حفظ کرده است. مناره بسطام یکی از آثار ایران و یکی از جاذبه های گردشگری سمنان در منطقه بسطام است. این اثر در ۳ خرداد ۱۳۸۵ به عنوان اثر ملی به ثبت رسیده است. همچنین بر اساس ماده ۸ قانون سازمان میراث فرهنگی، شهرستان بسطام به عنوان شهر نمونه گردشگری بین المللی در همین جلسه تعیین و معرفی شد.
نمای این بنر از چند قسمت آجرکاری با سطوح مختلف تشکیل شده است. تناسب بین قسمت های مختلف نشان از هنرمندی بالای مردمان این دیار دارد که طول و عرض و مونتاژ و پیروی از اصول مهندسی ۹۰۰ سال پیش نشانه دیگری از اوج هنر و خلاقیت حاکمان این دیار بوده است. . در بالای مناره چندین ردیف آجر چینی مهندسی و هنری تاج مناره را ایجاد کرده است.
پله های این مناره به صورت مارپیچ به دور مناره پیچیده شده و تا بالای مناره می رسد. همچنین برای روشنایی لازم در داخل سازه، مهندسان آن زمان سوراخ هایی را در دیواره های مناره ایجاد کردند و نور لازم را به داخل سازه هدایت کردند.
از تاریخ ساخت این برج اطلاعات دقیقی در دست نیست. به گفته مردم بسطام، این برج آتشکده زرتشتیان قبل از اسلام بوده است. برخی از مستشرقان از جمله آندره گدار معتقدند که این بنا از آثار غازان خان است و نام اصلی آن غازانه بوده است که به مرور زمان بدون توجه به اصل آن کاشانه نامیده می شد.
در دوران پس از اسلام از این برج برای مراقبت از بسطام استفاده می شد. با توجه به سبک بنا و سایر عوامل به نظر می رسد; این ساختمان شباهت زیادی به رصدخانه دارد.
در وسط این برج یک چاه بسیار عمیق وجود دارد. برای رسیدن به بالای برج کاشانا باید از پله های کوچک و راهروی تاریک داخل آن عبور کنید. اگر به دیدن این مکان دیدنی رفتید، توصیه می کنیم بالا رفتن از پله های برج را از دست ندهید. برج کاشانه در سال ۱۳۱۰ به شماره ۶۹ در فهرست آثار تاریخی ایران به ثبت رسید.
ویژگی های جالب برج بسطام کاشانا
در ضلع جنوب شرقی «مسجد جامع بسطام» در شمال شهرستان شاهرود برجی زیبا و بلند با ارتفاع ۲۰ متر خودنمایی می کند که به «برج کاشانه بسطام» معروف است و به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. ایران با نام “برج – مقبره در مسجد جامع” رسیده است.
در بالای بدنه این برج که به شکل ۳۰ ضلع منظم ساخته شده است، دو حاشیه از آجرهای بزرگ وجود دارد. بر روی آجرها کتیبه‌هایی نمایان است که در یکی از کتیبه‌ها نام «اولجایتو» به خط کوفی و در دیگری آیه «بسم‌الله رحمان الرحیم» با خط زیبای تولت نوشته شده است.
بر اساس کتیبه روی دروازه ورودی، این برج در سال ۷۰۰ هجری قمری ساخته شده و مربوط به قرن هفتم و هشتم هجری قمری است، اما بر اساس شواهد تاریخی، سال ساخت برج کاشانه به درستی مشخص نیست. مردم بسطام معتقدند این برج در دوره تاریخی پیش از اسلام آتشکده زرتشتیان بوده و در دوره تاریخی پس از اسلام به عنوان برج دیده بانی مورد استفاده قرار می گرفته است. اما با توجه به نوع معماری احتمال می رود که از آن به عنوان رصدخانه استفاده می شده است.
آندره گدار خاورشناس و ایران شناس مشهور معتقد است که این بنا از آثار غازان خان است. او معتقد است که نام اصلی این برج غازانه بوده که بعدها کاشانه نامیده شد.
برای دیدن این اثر تاریخی باید از شهر بسطام در استان سمنان به جنوب بروید. سرزمینی که در گذشته «کومش یا قومس» نامیده می‌شد، استان سمنان، محدوده این سرزمین کهن را در بر می‌گیرد.
آجرهای متفاوت قسمت فوقانی برج نسبت به آجرهای بدنه بنا نشان می دهد که قسمت هایی از سقف این برج در اثر گذشت زمان فروریخته است که در دوره های بعدی مرمت و بازسازی شده است.
ورود به برج از طریق مسجد جامع و راهرو تا محراب مسجد امکان پذیر است. راهروی کوچکی که از سه طرف گچ بری شده و آیت الکرسی و عبارات دیگری به زبان عربی حکاکی شده است، مسجد را به برج متصل می کند.
در وسط این برج یک چاه بسیار عمیق وجود دارد و ارتفاع این برج در داخل ۲۴ متر است. برای رسیدن به بالای برج از یک پلکان بسیار کوچک و یک راهرو تاریک استفاده شده است که به بازدیدکنندگان حس سفر به گذشته را می دهد.