سمرقند، نامی که طنینی افسانه‌ای دارد و تصاویری از گنبدهای فیروزه‌ای، مناره‌های سر به فلک کشیده و قصه‌های هزار و یک شب را در ذهن زنده می‌کند. این شهر کهن، که بیش از ۲۷۵۰ سال قدمت دارد، تنها یک مقصد گردشگری نیست؛ بلکه موزه‌ای زنده و نفس‌گیر از تاریخ، هنر و تمدن اسلامی است. اگر مایل هستید به شهرهای سمرقند یا عراق سفر کنید گروه نیکان گشت با ۲۰ سال سابقه در خدمت شماست.
سمرقند قلب ازبکستان و یکی از مهم‌ترین شهرهای جاده ابریشم بود که شرق و غرب را به هم پیوند می‌داد. امروزه، این شهر با میزبانی از آثار معماری خیره‌کننده که در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شده‌اند، مسافران را به سفری در زمان دعوت می‌کند.
میدان رِگیستان: قلب تپنده سمرقند
هیچ نقطه‌ای در سمرقند نمادین‌تر از میدان رِگیستان نیست. این میدان که به معنای “میدان شنی” است، قرن‌ها مرکز تجاری، فرهنگی و اجتماعی شهر بوده و امروزه با سه مدرسه (مدرسه) باشکوهش، هر بیننده‌ای را مبهوت می‌کند.
مدرسه الغ بیگ (قرن پانزدهم):
کهن‌ترین بنای این میدان، توسط الغ بیگ، نوه تیمور لنگ، دانشمند و فرمانروایی مشهور ساخته شد. این بنا نه تنها یک مرکز مذهبی، که یک دانشگاه بزرگ برای مطالعه علوم مختلف مانند الهیات، ستاره‌شناسی، ریاضیات و فلسفه بود. ایوان ورودی آن با کاشی‌کاری‌های پیچیده و دو مناره زیبا تزئین شده است.
· مدرسه شیردار (قرن هفدهم):
در مقابل مدرسه الغ بیگ قرار دارد و به معنای “مدرسه شیردار” است. این نام از تزئینات موزاییک خیره‌کننده‌ای گرفته شده که تصویر یک ببر (یا شیر) را در حال تعقیب گوزن نشان می‌دهد، نقشی که در هنر اسلامی نادر است. این نقوش در واقع نماد قدرت و اقتدار حاکم آن زمان هستند.
· مدرسه طلاکاری (قرن هفدهم):
این مدرسه که آخرین بنای ساخته شده در میدان است، به خاطر گنبد طلایی رنگ و تزئینات داخلی پرزرق و برقش به این نام خوانده می‌شود. نمای بیرونی و داخلی آن با کاشی‌های طلایی رنگ و نقش‌های گل‌دار بسیار ظریف پوشیده شده است.
حضور در میدان رِگیستان، به‌ویژه در شب که این بناها در نورپردازی خیره‌کننده‌ای غرق می‌شوند، یکی از به یاد ماندنی‌ترین تجربیات هر مسافری است.
آرامگاه امیر تیمور: گور امیر
گور امیر به معنای “آرامگاه امیر”، آرامگاه تیمور لنگ، بنیانگذار امپراتوری تیموریان است. این بنا که الگویی برای بسیاری از مقبره‌های بعدی در جهان اسلام (از جمله تاج محل) شد، نمونه ای بی‌نظیر از معماری اسلامی به حساب می‌آید.
گنبد عظیم و حاشیه‌دار آن که با کاشی‌های فیروزه‌ای پوشیده شده، از دور همچون گنجی درخشان در شهر خودنمایی می‌کند. فضای داخلی آرامگاه با سنگ مرمر، طلاکاری و نقاشی‌های دیواری تزئین شده و علاوه بر تیمور، مقبره‌های برخی از فرزندان و نوه‌های او، از جمله الغ بیگ، نیز در اینجا قرار دارد. سنگ مرمر سیاه روی قبر تیمور، یادآور قدرت و شکوه این فرمانده بزرگ است.
مسجد بی بی خانوم: یادگاری از عشق
افسانه‌ها می‌گویند که این مسجد عظیم به دستور تیمور و به نام همسر محبوبش، بی بی خانوم، ساخته شد. این مسجد در زمان خود یکی از بزرگ‌ترین و مجلل‌ترین مساجد جهان اسلام بود و قرار بود نمادی از فتح تیمور در هند باشد. اگرچه گذشت زمان و زلزله‌ها بخش‌هایی از آن را ویران کرده، اما عظمت و شکوه گذشته آن همچنان قابل درک است.
ایوان ورودی بسیار مرتفع، مناره‌های عظیم و محوطه وسیع آن، هر بیننده‌ای را به تحسین وامیدارد. مرمت‌های گسترده در سال‌های اخیر، بخشی از زیبایی‌های فراموش شده این بنای تاریخی را احیا کرده است.
شاه زنده: شهر مردگان زنده
شاید هیچ‌کجای سمرقند به اندازه محوطه آرامگاه‌های شاه زنده، معنوی و زیبا نباشد. این مجموعه که در واقع یک خیابان اصلی با آرامگاه‌هایی در دو طرف آن است، به عنوان یک قبرستان باستانی برای اشراف و افراد مهم تیموری ساخته شد. نام آن به معنای “شاه زنده” است و به قُسَم بن عباس، پسر عموی پیامبر اسلام، نسبت داده می‌شود که طبق افسانه‌ها اینجا دفن شده است.
آنچه شاه زنده را منحصر به فرد می‌کند، تنوع و زیبایی خیره‌کننده کاشی‌کاری‌های آن است. هر آرامگاه با طرح‌ها و رنگ‌های متفاوتی تزئین شده و یک گالری هنری زیر آسمان آبی را تشکیل می‌دهد. قدم زدن در این مسیر، سفری به دنیای رنگ‌ها، نقوش هندسی و کتیبه‌های خطایی است که روح را صیقل می‌دهد.
رصدخانه الغ بیگ: گذر به دنیای ستارگان
در خارج از مرکز شهر تاریخی، بقایای رصدخانه الغ بیگ قرار دارد. الغ بیگ که خود یک ستاره‌شناس برجسته بود، در قرن پانزدهم این رصدخانه را بنا نهاد که در زمان خود از پیشرفته‌ترین رصدخانه‌های جهان به شمار می‌رفت.
امروزه تنها بخش زیرین یک قسمت عظیم (ابزار اندازه‌گیری زاویه ستارگان) باقی مانده است، اما موزه مجاور آن، دستاوردهای علمی الغ بیگ و منجمانش، از جمله جداول ستاره‌شناسی بسیار دقیق را به نمایش می‌گذارد. این مکان یادآور این است که سمرقند نه تنها مرکز قدرت، که کانون علم و دانش نیز بوده است.
بازار سیاب: تجربه‌ای برای حواس پنجگانه
برای درک زندگی روزمره مردم سمرقند، باید به بازار سیاب (بازار نان) سر زد. این بازار شلوغ و پرجنب‌وجوش، مکانی است که تمام حواس شما را درگیر می‌کند: بوی نان‌های داغ تنوری، رنگ‌های درخشان میوه‌های خشک و تازه، ادویه‌های کوه‌مانند و صدای خرید و فروش مردم محلی. معروف‌ترین محصول این بازار، نان سمرقندی است که به صورت گرد و با نقش‌های زیبا پخته می‌شود و طعمی منحصر به فرد دارد. این بازار فرصتی عالی برای خرید سوغاتی، چشیدن غذاهای محلی و تعامل با مردم خونگرم ازبکستان است.
کارگاه کاغذ ابریشمی کنگل: بازگشت به یک هنر باستانی
در حومه سمرقند، در محله کنگل، یکی از جاذبه‌های منحصر به فرد قرار دارد: کارگاه تولید کاغذ ابریشمی. برای قرن‌ها، سمرقند مرکز تولید کاغذی بود که از الیاف درخت توت ساخته می‌شد و کیفیتی بسیار بالا داشت.
این هنر باستانی در این کارگاه احیا شده است و بازدیدکنندگان می‌توانند به طور مستقیم روند سنتی تولید کاغذ را از ابتدا تا انتها تماشا کنند. محصولات نهایی، از جمله کاغذ، کتاب‌های دست‌ساز و صنایع‌دستی، سوغاتی‌های باارزش و معناداری هستند.
سفر به اعماق تاریخ و زیبایی سمرقند
سمرقند تنها یک مجموعه از بناهای تاریخی نیست؛ بلکه تجربه‌ای چندحسی است که روح را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این شهر کهن، با گنبدهای فیروزه‌ای که در آفتاب می‌درخشند، با کاشی‌کاری‌هایی که داستان‌ها را روایت می‌کنند و با مردمی که با مهمان‌نوازی از مسافران استقبال می‌کنند، به راستی یکی از ارزشمندترین گنجینه‌های فرهنگی بشریت است.
سفر به سمرقند، سفری به قلب جاده ابریشم، ملاقات با تاریخ پرصلابت و شکوه هنر اسلامی است که خاطره آن برای همیشه در ذهن هر بیننده‌ای ثبت خواهد شد.