سد سازه‌ای است که بر روی یک رودخانه یا بدنه آبی برای نگهداری، منحرف کردن یا کنترل آب ساخته می‌شود سد، برای کاربری‌های دیگری مانند جمع‌آوری باطله یا گرفتن رسوب آب نیز ساخته می‌شود. با این وجود، سدهای آبی یا هیدرولیکی، متداول‌ترین نوع سدها است.
برای موفقیت بیشتر و شرکت در بهترین و مطمئن ترین مناقصات سدسازی ، شما را به مرکز اطلاعات مناقصات و مزایدات ایران (زنجیره معاملاتی آریاتندر) راهنمایی مینمایم.
شروع تاریخچه سدسازی به حدود ۳۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح در بین‌النهرین و خاورمیانه بازمی‌گردد. در این دوران، به منظور کنترل سطح آب رودهای دجله و فرات از سد استفاده می‌شد. «سد جاوا در کشور اردن را می‌توان به عنوان اولین سد ساخته دست .بشر در نظر گرفت. این سد وزنی، با استفاده از دیوار سنگی به ارتفاع ۹ متر و ضخامت ۱ متر در طول ۵۰ متر ساخته شده است.
سدها و مخازن مرتبط با آنها، توانایی ذخیره آب برای استفاده در آینده، تأمین انرژی آب و ایجاد سطحی از محافظت در برابر بارش‌های شدید را فراهم می‌کنند. اگر سدها به درستی طراحی شوند، امکان دسترسی به آب را در مواقعی فراهم می‌کنند که در غیاب سد در دسترس نخواهد بود، به این طریق منابع آب تجدید پذیر قابل بهره‌برداری افزایش می‌یابد. این امر به ویژه برای کشورهایی که آب موجود در آنها در فصول مرطوب و خشک به‌طور قابل توجهی متفاوت است، اهمیت دارد.
سدها دارای انوع مختلفی هستند. با این وجود، بسیاری از اجزای سدهای مختلف مشابه یکدیگر است. در ادامه، به معرفی اجزای سدها می‌پردازیم.
- تکیه گاه : به بخشی از دیوارهای کناری دره (طبیعی یا مصنوعی) گفته می‌شود که بدنه سدها بر روی آن قرار می‌گیرد. اگر تکیه‌گاه‌های طبیعی از مقاومت کافی و ویژگی‌های مناسب برای نگهداری سدها برخوردار نباشند، با ساخت دیواره های بتنی یا تزریق بتن به درون ناپیوستگی‌ها، تکیه‌گاه مصنوعی ساخته می‌شود.
- بالا دست : به سمتی که آب در آن ذخیره می‌شود و در خلاف جهت جریان آب قرار دارد، «بالا دست» (Upstream) می‌گویند.
- پایین دست : بخشی که آب بالادست به سمت آن جریان می‌یابد با عنوان «پایین دست» (Downstream) شناخته می‌شود.
- مخزن چیست : مخزن، حجمی از آب است که در پشت سدها جمع‌آوری می‌شود. ظرفیت مخزن تابعی از ارتفاع است. این ظرفیت، تاثیر زیادی بر روی کاربری سدها دارد. هرچه آب ذخیره شده در مخزن بیشتر باشد، توانایی آن در تامین آب کشاورزی، آشامیدنی و تولید برق نیز بیشتر خواهد بود. حداکثر حجم مخزن، حجمی است که بعد از آن، آب از بالای تاج سد عبور می‌کند.
- تاج : به بالاترین بخش سد گفته می‌شود. این بخش برای عبور آب طراحی نشده است. با این وجود، در صورتی که امکان عبور آب از روی بالاترین بخش سدها فراهم شده باشد، آن ناحیه به عنوان سرریز در نظر گرفته می‌شود (سدهای سرریز).
- سرریز : بخشی است که به منظور عبور دادن آب از بالادست به پایین دست توسط دریچه‌های مخصوص مورد استفاده قرار می‌گیرد. بسیاری از سرریزها دارای دریچه کنترل جریان هستند (سرریز کنترل‌دار). سرریز، یکی از بخش‌های مهم و معرفی سدها است. معمولا در کنار نوع سدها، ابعاد آنها و ظرفیت مخرنشان، نوع و ظرفیت (دبی خروجی) سرریز نیز معرفی می‌شود. از اجزای اصلی سرریز می‌توان به تکیه‌گاه (دیواره بین سرریز و سد) و کانال (مجرای عبور آب از مخزن به پایین دست) اشاره کرد. سرریزهای آزاد، اوجی، پلکانی، سیفونی، جانبی، نیلوفری، شوت و مجرایی از انواع مختلف سرریزها هستند
- و…..
هدف از سد سازی چیست :
سد، سازه‌ای است که برای مقاصد متعددی از جمله تامین برق، تامین آب کشاورزی، تامین آب آشامیدنی، جلوگیری از سیل، احیای زمین، انحراف مسیر آب و ترابری مورد استفاده قرار می‌گیرد. در ادامه به معرفی اصلی‌ترین کاربردهای می‌پردازیم.
- نیروگاه برقی – آبی چیست :
به نیرویی که از حرکت آب به دست می‌آید، انرژی آبی یا هیدرولیک گفته می‌شود. نیروگاهی است که با استفاده از قوانین مکانیکی، انرژی هیدرولیک را به برق تبدیل می‌کند. یکی از کاربردهای اصلی سد، استفاده از آن به عنوان نیروگاه برق-آبی است.
- تامین آب کشاورزی توسط سد :
کنترل و ذخیره آب در سدها، اغلب به منظور تامین منابع مورد نیاز برای آبیاری و کشاوزی انجام می‌شود. در بسیاری کشورها، سدها به منظور انحراف جریان آب به کانال‌ها یا خطوط لوله برای آبیاری زمین‌های کشاورزی مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- تامین آب آشامیدنی :
منبع آب آشامیدنی بسیاری از مناطق شهری در جهان، آب ذخیره شده در سدها یا سرریزها است. این ذخایر پس از انتقال به تصفیه‌خانه، طی فرآیند شیرین سازی به آب آشامیدنی تبدیل می‌شوند. ظرفیت مخازن سدهای ایران تا سال ۱۳۹۵، حدود ۴۹٫۶ میلیارد مکعب بوده است
- جلوگیری از سیل :
یکی دیگر از کاربردهای سد، جلوگیری از رخ دادن سیل در مناطق ساحلی و پربارش است. به عنوان مثال، سدهای تاخیری، با جمع‌آوری آب در بازه‌های زمانی مشخص، از رخ دادن سیل جلوگیری می‌کنند. پس از عبور از این بازه‌ها یا رسیدن به یک سطح خاص، آب مخزن به طور کنترل‌شده و بدون تاثیر قابل توجه بر روی جریان رود، تخلیه می‌شود.
- احیای زمین: فرآیندی است که در آن، بخشی از زمین اقیانوس، دریا، دریاچه و بستر رودخانه برای مصارف مسکونی، تجاری و کشاوزی آماده استفاده می‌شود.
- انجراف آب از سد : سدهای کوچک معمولا به منظور انحراف آب برای مصارف کشاورزی، تولید برق، کنترل جریان آب، انتقال جریان به رودهای دیگر ، ایجاد ذخایر آب زیزمینی و یا زهکشی آب باران مورد استفاده قرار می‌گیرند.
- حمل نقل آبی : ذخیره آب پشت سد می‌تواند میزان جریان آب در پایین دست رود را تغییر دهد. در صورت ایجاد جریانی با عمق کافی، امکان استفاده از وسایل حمل نقل آبی مانند قایق یا کشتی برای جابجایی در مسیر آب فراهم می‌شود. از سدهای بزرگ و سدهای سلولی می‌توان به این منظور استفاده کرد.
انواع سد ها :
- قوسی
- وزنی
- خاکی
- رودخانه ای
۴ دلیل برای حذف سد ها :
۴ دلیل اصلی برای حذف سدها وجود دارد. نگرانی‌های امنیتی و ایمنی سدهای قدیمی و فرسوده یکی از دلایل اصلی برچیدن سدها است. از سویی دیگر سدها همانند آبشار نبوده و برای جلوگیری از ریزش، نیاز به نگهداری وتعمیرات دوره‌ای دارند. همچنین سدهای قدیمی اغلب راهی برای تخلیه آب به خارج نداشته و به‌دلیل نشت رسوبات زیاد و مقاوم نبودن در برابر تغییرات اقلیمی و سیل‌های شدید، مشکلات عدیده‌ای را برای مردم ایجاد می‌کنند. از طرفی نباید خطرات سدها و سرریزهای کوچک را نادیده گرفت؛ چون در صورت تخریب همانند یک ماشین غرق‌کننده عمل کرده و شناگران و قایقرانان را به کام نابودی می‌کشانند.