با افزایش تهدیدات پنهان و رشد حجم تبادل کالا و تردد انسان‌ها در مرزها، فرودگاه‌ها و مناطق حساس، دیگر نمی‌توان امنیت را تنها به کنترل چشمی یا روش‌های سنتی سپرد. دستگاه‌های ایکس ری امروی به عنوان ابزارهای پیشرفته‌ای شناخته شده و نقش کلیدی در شناسایی محموله‌های مشکوک، اشیاء ممنوعه و فعالیت‌های پنهان دارند. اما نکته مهم این است که هر محیط، نوع خاصی از دستگاه ایکس ری را نیاز دارد. آیا شما با انواع مختلف این تجهیزات و تفاوت‌هایشان آشنایی دارید؟
دستگاه ایکس ری چیست؟
دستگاه ایکس ری یک سیستم تصویربرداری است که با استفاده از پرتو ایکس، محتویات درون اشیاء یا بدن را بدون نیاز به باز کردن یا تماس فیزیکی نشان می‌دهد. این دستگاه‌ها در انواع چمدانی، انسانی، کامیونی، دستی، پزشکی و صنعتی عرضه شده و در حوزه‌هایی مانند امنیت، سلامت و کنترل کیفیت استفاده دارند.
انواع دستگاه ایکس ری بر اساس کاربرد
دستگاه‌های ایکس ری تنوع زیادی دارند، اما می‌توان آن‌ها را در چند دسته‌بندی کاربردی قرار داد که هرکدام برای شرایط خاصی طراحی شده‌اند. هر دستگاه xray با توجه به مکان استفاده، نوع هدف مورد بازرسی و نیاز اپراتور طراحی شده است. در ادامه با مهمترین دسته‌های کاربردی این تجهیزات آشنا می‌شوید:
- ایکس ری چمدانی (اشیاء)
مورد استفاده در فرودگاه، گمرک و ادارات. دارای تنوع سایز و قابلیت تصویربرداری سریع است. - ایکس ری انسان
مناسب برای فرودگاه‌ها، زندان‌ها و مراکز امنیتی. قابلیت اسکن بدن انسان بدون تماس فیزیکی را دارد. - ایکس ری کامیونی
مورد استفاده در پایانه‌های مرزی و گمرک‌های سنگین. امکان بازرسی کامیون و کانتینر بدون توقف را فراهم می‌کند. - ایکس ری دستی
قابل استفاده در میادین عملیاتی و توسط نیروهای پلیس. قابل‌حمل و مناسب برای تصویربرداری موضعی سریع است. - ایکس ری پزشکی
ویژه بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها. برای تشخیص داخلی بدن انسان با دوز کنترل‌شده به کار می‌رود. - ایکس ری صنعتی
مورد استفاده در کارخانه‌ها و خطوط تولید. برای تست غیرمخرب و شناسایی نقص در مواد به‌کار می‌رود.
۱٫ دستگاه ایکس ری اشیاء (چمدانی)
رایج‌ترین نوع دستگاه xray، مدل چمدانی است که برای بازرسی چمدان، بسته و بار طراحی شده و در فرودگاه‌ها، گمرکات، مراکز پستی، شرکت‌ها و نهادهای امنیتی کاربرد گسترده دارد. این دستگاه‌ها دارای نوار نقاله و تونل عبور بوده و تصاویر دقیقی از داخل اشیاء ایجاد می‌کنند. انواع دستگاه ایکس ری چمدانی بر اساس سایز تونل عبارتند از:
- سایز ۵۰۳۰ و ۶۰۴۰: مخصوص مراکز اداری و ورودی ساختمان‌ها
- سایز ۷۵۵۵و ۸۵۸۵: مناسب برای ایستگاه قطار، ترمینال‌ها و فرودگاه‌های متوسط
- سایز ۱۰۰۱۰۰ و ۱۰۰۱۲۰: مناسب گمرک، پایانه‌های حمل بار
- سایز ۱۵۰۱۸۰ و بالاتر: ویژه بازرسی محموله‌های سنگین در مناطق صنعتی
۲٫ دستگاه ایکس ری انسان
در شرایطی و اماکنی که نیاز به بازرسی بدنی بدون تماس وجود دارد—مانند فرودگاه‌ها، زندان‌ها، یا مراکز حساس امنیتی—از دستگاه‌های ایکس ری ویژه‌ای استفاده می‌شود که قادر به اسکن کل بدن انسان هستند. این دستگاه‌ها برخلاف مدل‌های مخصوص چمدان یا بسته، از تکنولوژی‌های تصویربرداری کم دوز مانند Backscatter بهره برده و بدون ایجاد خطر برای فرد، اشیای پنهان زیر لباس یا حتی داخل بدن را تشخیص می‌دهند.
یکی از نمونه‌های دقیق این تکنولوژی، دستگاه ایکس ری انسان است که به کمک تکنولوژی پیشرفته تصویربرداری، در کوتاه‌ترین زمان تصویر دقیقی از بدن فرد ارائه می‌دهد؛ بدون اینکه نیازی به تماس فیزیکی یا بازرسی دستی باشد.
۳٫ دستگاه ایکس ری کامیونی
در گمرک‌ها، پایانه‌های مرزی، مناطق آزاد تجاری و بنادر بین‌المللی، حجم بار کامیون‌ها به حدی زیاد است که بازرسی دستی یا سنتی عملاً امکان‌پذیر نیست و در اینجاست که دستگاه ایکس ری کامیونی وارد عمل می‌شود. این دستگاه‌ها قابلیت عبور کامیون از میان سیستم اسکن را داشته و بدون نیاز به تخلیه بار، محتویات درون کانتینر را با دقت بالا بررسی می‌کنند.
ایکس ری کامیونی یکی از گزینه‌های پیشرفته موجود در بازار است که امکان شناسایی اشیاء ممنوعه، مواد منفجره یا کالای قاچاق را در کسری از ثانیه فراهم می‌سازد. این دستگاه‌ها معمولاً دارای نرم‌افزارهای پردازش تصویر و ثبت داده هستند تا دقت و سرعت کار را چند برابر کنند.
۴٫ دستگاه ایکس ری دستی
ایکس ری دستی یا قابل‌حمل یکی از پیشرفته‌ترین انواع دستگاه‌های بازرسی است که در شرایطی که امکان نصب دستگاه ثابت وجود ندارد، کاربرد بالایی دارد. این دستگاه‌ها با ابعاد کوچک، طراحی ارگونومیک و سرعت اسکن بالا، به‌طور خاص برای مأموریت‌های میدانی، تیم‌های امنیتی سیار، پلیس مرزبانی و بررسی بسته‌های مشکوک در گمرک طراحی شده‌اند.
دستگاه ایکس ری دستی نمونه‌ای از این تجهیزات است که با قدرت تصویربرداری بالا، قابلیت ذخیره‌سازی تصاویر و عملکرد با باتری داخلی، امنیت را در مأموریت‌های پرریسک تضمین می‌کند.
۵٫ دستگاه ایکس ری پزشکی
در صنعت پزشکی، ایکس ری سال‌هاست به عنوان ابزاری حیاتی برای تشخیص بیماری‌ها، شکستگی استخوان، مشکلات دندانی و ریوی استفاده می‌شود. این دستگاه‌ها با تنظیم دقیق دوز اشعه، تصویری از داخل بدن انسان ارائه می‌دهند که در تشخیص سریع و کم‌تهاجم بیماری‌ها بسیار مؤثر است.
کاربردهای رایج دستگاه ایکس ری پزشکی عبارتند از: رادیولوژی عمومی (شکستگی، آسیب‌دیدگی)، دندانپزشکی (پانورامیک، پری‌آپیکال)، تصویربرداری قفسه سینه (ریه، قلب)
۶٫ دستگاه ایکس ری صنعتی
در صنایع، کنترل کیفیت بدون تخریب محصول یک ضرورت است و سهل انگاری در این مورد ممکن است خسارات زیادی به بار آورد. دستگاه‌های ایکس ری صنعتی با نفوذ به داخل مواد و ساختار محصولات، می‌توانند حفره‌ها، شکستگی‌ها یا اشیای خارجی را درون قطعات شناسایی کنند، بدون اینکه نیازی به بازکردن یا خراب‌کردن آن‌ها باشد.
مهمترین کاربردهای ایکس ری صنعتی :
- بررسی جوش‌ها و اتصالات در قطعات فلزی
- کنترل کیفیت در صنایع غذایی (یافتن فلز یا سنگ در محصول)
- آنالیز مواد اولیه در صنایع دارویی و بسته‌بندی
چگونه بهترین دستگاه ایکس ری را انتخاب کنیم؟
انتخاب دستگاه ایکس ری مناسب، بستگی به فاکتورهایی مانند نوع تهدید، نوع محموله، فضای فیزیکی، سرعت مورد انتظار و سطح امنیت مورد نیاز دارد. به عنوان راهنمای سریع به موارد زیر دقت کنید:
- اگر امنیت ورودی ساختمان برایتان مهم است: از مدل‌های چمدانی کوچک مثل ۵۰۳۰ استفاده کنید.
- اگر در گمرک هستید و باید بار سنگین را بدون باز کردن اسکن کنید: مدل کامیونی بهترین گزینه است.
- اگر به دنبال بازرسی سریع در میدان هستید: سراغ دستگاه ایکس ری دستی بروید.
- اگر هدف شما بررسی دقیق بدن انسان است: اسکنر بدن توصیه می‌شود.
- اگر برای بیمارستان یا کلینیک بهداشتی نیاز به استفاده دارید: مدل پزشکی اولویت دارد.
- اگر در کارخانه‌اید: مدل صنعتی (برای بازرسی سلامت قطعات) و چمدانی دقیق‌ترین انتخاب است.
- علاوه بر نوع دستگاه، مواردی مانند قدرت نفوذ، کیفیت تصویر، سرعت اسکن، قابلیت اتصال به شبکه و حتی سهولت آموزش اپراتور نیز در انتخاب نهایی نقش دارند.
دستگاه‌های ایکس ری در شکل‌ها و ابعاد مختلف، از میدان عملیات تا پایانه‌های مرزی، بخشی جدایی‌ناپذیر از ساختار امنیتی جهان امروز شده‌اند. شناخت انواع این تجهیزات و انتخاب هوشمندانه آن‌ها، نه تنها موجب افزایش دقت و سرعت بازرسی می‌شود، بلکه بهره‌وری عملیاتی و ایمنی نیروی انسانی را نیز ارتقاء می‌بخشد.