باملینا _ خدمات توریستی: یکی دیگر از نقاط دیدنی زابل قلعه سکوه جایی است که پرچم مبارزه با استعمار انگلیس زمانی برافراشته شده است. این قلعه در ۳۰ کیلومتری زابل در دوره افشاریه ساخته شده است.
البته بخش سکوه در دوران پیش از افشاریه یکی از شهرهای آباد سیستان بوده و پس از مهاجرت اجباری خاندان سربندی از شیراز به آن شهر، جمعیت آن افزایش یافته است.
قلعه سهکوه در زمان ناصرالدین شاه قاجار به عنوان مرکزی برای جلوگیری از تجزیه ایران نقش مهمی ایفا کرد و نام خود را در تاریخ به یادگار گذاشت.
در ساخت قسمت‌های مختلف قلعه از جمله سه ارگ شمال، جنوب و صحرایی از گچ و ملات، خشت خام و کاه استفاده شده است. تپه ای که قلعه بر روی آن ساخته شده، حاصل تغییر رودخانه هیرمند و پایین آمدن سطح آب منطقه است. به همین دلیل به این تپه و دو تپه دیگر که قبلاً از آب خارج شده بودند، سکوه می گویند.
سیر تاریخی قلعه سه کوهی زابل
بسیاری بر این عقیده اند که ویژگی های معماری این منطقه به دوره افشاریه بازمی گردد.
اوج حیات سیاسی و نظامی قلعه سه کوهه مربوط به دوران ناصرالدین شاه قاجار است. به گونه ای که در جریان تلاش های استعماری دولت انگلیس و جدایی بخش هایی از ایران، نقش بازدارندگی مهمی داشت و در لشکرکشی به سوی هرات نقش مؤثری داشت.
سردار علی خان سربندی اولین فردی بود که تسلیم حکومت مرکزی ایران شد و در سال ۱۲۳۱ هجری قمری پرچم ایران را بر فراز قلعه سکوه به اهتزاز درآورد.
اهمیت تاریخی قلعه سکوه از سه جنبه قابل ارزیابی است:
- این قلعه تاریخی که سابقه آن به دوران قاجار می رسد، آخرین قلعه مسکونی بوده که حاکم وقت این منطقه در آن سکونت داشته است.
- قلعه سه کوهه نماد معماری سیستان و از آخرین بناهایی است که به این سبک ساخته شده است.
- قلعه سه کوهه یکی از مکان‌های سیستان است که در جریان مبارزات ایران و انگلیس پرچم ایران در آن برافراشته شد. این قلعه سال‌ها شاهد اوج درگیری‌های نظامی و سیاسی بین انگلیس و ایران در زمان ناصرالدین شاه قاجار بود و باعث بازپس‌گیری بخش‌هایی از کشور در طول جنگ شد.
در کنار قلعه سه کوهی زابل، ارگ کوچکی بر روی کوه سوم قرار دارد که وسعت آن ۲۰۰۰ متر است. این ارگ کوچک تنها ۲۰ متر با قلعه سه کوه زابل فاصله دارد و همین فاصله اندک باعث شده است که بسیاری از مورخان تصور کنند که ارگ و ارگ یکی هستند.
اثرات زندگی در این ارگ به خوبی و به وضوح مشخص شده است. اما دقیقاً مشخص نیست که چه کسانی و چه زمانی در ارگ زندگی می کردند.
به گفته بزرگان روستا در این قلعه سکه ضرب می شده است. همچنین در ضلع جنوبی قلعه چاهی وجود داشت که در زمان جنگ اجساد را داخل آن می انداختند.
این چاه بسیار عمیق بود. پس چون مردم سنگی را به سوی آن پرتاب کردند، صدای آن شنیده نشد.
امروزه تنها یک سوراخ از این نقطه باقی مانده است. به هر حال این قلعه بخشی از تاریخ سیستان است که مشکلات سیاسی و اجتماعی زیادی در آن رخ داده و بخشی از تاریخ چند صد ساله سیستان به آن مربوط می شود.
معماری جالب قلعه سه کوهی زابل
این قلعه از سه قسمت ارگ جنوبی، ارگ مربع (میدان مرکزی) و ارگ شمالی تشکیل شده است.
ارگ شمالی محل استراحت حاکم و یارانش بوده و از نظر مساحت کمتر از ارگ جنوبی است. ارگ جنوبی مکان ویژه ای برای حاکم است که می توان آن را کاخ کوچکی دانست.
ارگ صحرایی همچنین محل استراحت خادمان و سربازان است و از اتاق های زیادی تشکیل شده است. ارگ فیلد بین ارگ شمالی و جنوبی قرار دارد.
معماری قلعه سه کوهه از نوع معماری سیستانی است و می توان آن را نمادی از معماری سیستان دانست.
قلعه سه کوهه یکی از آخرین بناهایی است که در این سبک معماری ساخته شده است. این قلعه در فاصله ۳۰ کیلومتری زابل و در مسیر جاده زابل به زاهدان قرار دارد و در سال ۱۳۹۲ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
ارگ جنوبی
شامل یک حیاط مرکزی با یک سری اتاق در اطراف آن و ایوانی طولانی و باریک در ضلع شمالی و متعلق به حاکم وقت بود.
ارگ شمالی
این قسمت به فلک سر (مالک سر) معروف است و وسعت کمتری نسبت به ارگ جنوبی دارد. این قسمت محل استراحت حاکم و یارانش بود. نمای بیرونی چند ضلعی و تمام سطح گنبد و طاق های آن پوشیده شده است.
ارگ میدانی (میدان مرکزی)
این قلعه نسبتاً بزرگ است که بین ارگ جنوبی و ارگ شمالی قرار دارد و در داخل آن اتاق هایی وجود دارد که خادمان و نگهبانان حاکم در آنجا بودند.
طاق ها در قلعه:
از طاق های انگه در این قلعه به دو صورت طاق کم ارتفاع و طاق بلند یا طاق خلیجی، کم خیزها در راهروها و برآمدگی بیشتر در اتاق ها استفاده می شود.
سقف منازل و ساختمان های سیستان:
بعد از دیوار چینی و طاق طاقچه و درها، نوبت به سقف سیستانی می رسد.
سقف ها به صورت گنبدی و گاهی به سبک یزدی ساخته شده اند. به گونه ای که کمتر از نیمی از سقف در یک طرف و به همان میزان در طرف دیگر ساخته می شود، هنگامی که تکیه گاه های سقف که روی دیوار اتاق قرار می گیرند و زودتر به هم می رسند، در داخل اتاق به یکدیگر برخورد می کنند. به ترتیب هر کدام چند ردیف در کناره ها چیده شده و کار تا اتمام سقف ادامه می یابد.
طاق آهنگ: این قوس به شکل نیم استوانه توخالی است و از حرکت قوس در امتداد یک خط ایجاد می شود.
سطح مقطع این طاق می تواند به شکل یکی از مقاطع طاق های ایرانی باشد که استفاده از این نوع طاق معمولاً برای فضای زیرین آن و معمولاً فضاهای مستطیل شکل مانند راهروها و ایوان ها مناسب است.
یا به عبارتی فضاهایی که دارای محور فضایی هستند را می توان به کمک یک یا دو تخته گچ پر کرد.
